Τάλια Τσιβιτανίδου-Κάκουρου
Παιδίατρος, εξειδίκευση εις Παιδιατρική Δερματολογία
Σύμβουλος Α’ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Η φθειρίαση είναι πανάρχαια παρασίτωση. Κόνιδα, δηλαδή αυγά ψείρας βρέθηκαν σε σπήλαιο στην έρημο της Ιουδαίας (6900-6300 π.Χ.), όπως και σε μαλλιά εγκύου κοντά στην Πομπηία κάτω από τις στάκτες του Βεζούβιου (79 π.Χ.) Υπολογίζεται ότι περίπου 10-50% των παιδιών σχολικής ηλικίας της λευκής φυλής έχουν φθειρίαση του τριχωτού της κεφαλής. Απαντάται σχετικά σπάνια στη μαύρη φυλή. Αυτό αποδίδεται στο ότι η ψείρα προσκολλάται μάλλον δύσκολα στην κατσαρή τρίχα. Μεταδίδεται με άμεση επαφή με τα μαλλιά ατόμου που πάσχει ή με αντικείμενα κοινής χρήσης (βούρτσες, κτένες, μαξιλάρια).
Η θηλυκή ψείρα, 1-2 μέρες μετά τη γονιμοποίηση, γεννά αυγά που προσκολλώνται στερεά στις τρίχες, μέχρι 1χιλιοστό από το δέρμα δεδομένου ότι η θερμοκρασία του σώματος είναι απαραίτητη για την επώαση τους. Κυρίως προτιμάται η περιοχή πίσω από τα αυτιά. Σε 6-10 ημέρες εκκολάπτονται οι νύμφες, που σε άλλες 10 μέρες ωριμάζουν σε ψείρες.Η ώριμη ψείρα έχει μήκος 1-3 χιλιοστά, γκριζωπό χρώμα, τρία ζεύγη ποδιών και δύο απομυζητήρες. Ο χρόνος ζωής της είναι 1-3 μήνες και στη διάρκεια αυτή εναποθέτει περίπου 300 ωάρια.
Η ψείρα ζεί απομυζώντας αίμα από τον άνθρωπο. Κατά την απομύζηση αφήνει τοξίνες στο δέρμα που όταν ευαισθητοποιήσουν το άτομο προκαλούν φαγούρα και από το ξύσιμο συχνά μολύνσεις. Τονίζεται ότι η ψείρα μπορεί να ζήσει μακριά από τον άνθρωπο, στον περιβάλλοντα χώρο, δηλαδή νηστική, περίπου 1-2 ημέρες.
Η διάγνωση στηρίζεται στην απομόνωση ψείρας ή την παρουσία κόνιδας δηλαδή αυγών. Εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή πίσω από τα αυτιά. Επειδή η ψείρα αποφεύγει το φως και συνήθως κινείται γρήγορα, είναι δύσκολο να απομονωθεί. Έχει βρεθεί ότι η πιθανότητα να απομονωθεί ψείρα είναι πολύ μεγαλύτερη όταν χρησιμοποιηθεί το ειδικό κτενάκι. Όσον αφορά στην κόνιδα έχει υπολογισθεί ότι κόνιδα που είναι απομακρυσμένη από το δέρμα της κεφαλής περισσότερο απο μισό εκατοστό είναι νεκρή. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω τόσο η ψείρα όσο και τα αυγά για να ζήσουν χρειάζονται τη θερμοκρασία του σώματος. Σχετικές μελέτες δείχνουν ότι από τα παιδιά που έχουν κόνιδα μόνο σε ένα στα τρία η κόνιδα είναι ζωντανή και χρειάζονται θεραπεία. Δύο στα τρία παιδιά υποβάλλονται σε άσκοπες θεραπείες.
Για την αντιμετώπιση της φθειρίασης χρησιμοποιούνται τοπικά αντιφθειρικά σκευάσματα με τη μορφή λοσιόν, σαμπουάν ή κρέμας. Τα αντιφθειρικά σαμπουάν πρέπει εφαρμόζονται στα μαλλιά για 5- 10 λεπτά ώστε να υπάρχει δυνατότητα δράσης ή αυτά που έχουν και λοσιόν να προηγείται η λοσιόν για μερικές ώρες και η θεραπεία να επαναλαμβάνεται μετά από 7- 10 μέρες. Σημειώνεται ότι τα περισσότερα αντιφθειρικά παραμένουν στα μαλλιά και ασκούν δράση έως και δύο εβδομάδες μετά την εφαρμογή τους. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.
Μετά τη θεραπεία τα κατεστραμμένα αυγά από άσπρα γίνονται καφέ αλλά εξακολουθούν να παραμένουν προσκολλημένα στις τρίχες. Το βρέξιμο των μαλλιών με διάλυμα ξυδιού (1:1 με νερό) και το κτένισμα με λεπτό κτένι βοηθά στην απομάκρυνσή τους. Τονίζεται ότι αυτό πρέπει να γίνεται πριν τη φαρμακευτική θεραπεία και όχι μετά τη θεραπεία όπως συνηθίζεται. Επίσης, στο μεσοδιάστημα θεραπείας να μη χρησιμοποιούνται σαμπουάν με conditioners και να μη γίνεται στέγνωμα με σεσουάρ γιατί το ξύδι, τα conditioners και ο ζεστός αέρας του σεσουάρ αδρανοποιούν το αντιφθειρικό που παραμένει στην τρίχα.
Οι μαξιλαροθήκες, οι πετσέτες, τα σεντόνια, ό,τι δηλαδή έρχεται σε επαφή με τα μαλλιά πρέπει να πλυθούν με ζεστό νερό. Οι βούρτσες και οι κτένες να μπουν σε λεκάνη με ζεστό νερό. Θερμοκρασία νερού 60οC καταστρέφει την ώριμη ψείρα, τις νύμφες και τα αυγά σε 10 λεπτά.
Τονίζεται ότι το στεγνό καθάρισμα (καθαριστήριο) δεν καταστρέφει την ψείρα.
Δεδομένου ότι η ώριμη ψείρα επιβιώνει μακριά από τον άνθρωπο 1-2 ημέρες, τα δε αυγά εκκολάπτονται σε 6-10 μέρες, τα λούτρινα κουκλάκια που έχει μαζί του το παιδί όταν κοιμάται και δεν πλένονται να απομονώνονται σε πλαστική σακούλα για 12- 14 ημέρες.
Όταν η θεραπεία αποτύχει, συχνά οφείλεται στο ότι:
- δεν δίδονται σωστές οδηγίες ή δεν ακολουθούνται σωστά οι οδηγίες χρήσης του αντιφθειρικού φαρμάκου,
- δεν απολυμαίνονται τα ρούχα και ο γύρω χώρος και
- τελευταία στο ότι υπάρχει αντοχή στα αντιφθειρικά φάρμακα.
Μάλιστα για αποφυγή αντοχής συνιστάται να μη χρησιμοποιείται το ίδιο αντιφθειρικό στο παιδί στο ίδιο εξάμηνο αλλά να γίνονται εναλλαγές. Στη χώρα μας δεν έχουμε ανάλογες μελέτες, έχουμε όμως εμπειρία της αντοχής της ψείρας στα αντιφθειρικά φάρμακα.
Έτσι πολλοι σήμερα ακολουθούν μηχανικούς τρόπους απομάκρυνσης της ψείρας και αποφεύγουν τη φαρμακευτική αγωγή. Βέβαια δεν υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση αλλά μεταφέρεται η προσωπική εμπειρία.
- Ορισμένοι χρησιμοποιούν βούρτσες θερμαινόμενες ή ηλεκτρονικές.
- Ο γνωστός αμερικανός παιδοδερματολόγος Schachner συνιστά επάλειψη του τριχωτού κεφαλής με 30- 40 γραμμάρια βαζελίνης για όλο το βράδυ και λούσιμο το επόμενο πρωί. Οι αναπνευστικές σπείρες της ώριμης ψείρας που βρίσκονται μεταξύ πρώτου και δεύτερου ποδιού στο κάθε ημιθωράκιο αποφράσσονται, και η ψείρα πεθαίνει από ασφυξία. Με τη βαζελίνη αποφράσσονται και οι πόροι των αυγών και έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα.
Σε μία ιστοσελίδα στο διαδίκτυο με ερωτήσεις απο γονείς περί φθειρίασης και απαντήσεις από ένα γιατρό ονόματι dr Greene, μία μητέρα έγραφε: «Γιατρέ μου είμαι ενθουσιασμένη με τη συνταγή της βαζελίνης. Τώρα δεν έχουμε ψείρες. Είναι αδύνατο όμως να καθαρίσω το κεφάλι του παιδιού μου από τη βαζελίνη». Η απάντηση του γιατρού ήταν: «Χρησιμοποιείστε προσεκτικά λίγο υγρό για πλύσιμο πιάτων. Είναι πολύ αποτελεσματικό». Η δική μου πρακτική είναι «κάνετε ελαφρό μασάζ στο κεφαλάκι του παιδιού με σαμπουάν χωρίς νερό και μετά να προσθέσετε το νερό για ξέβγαλμα. Θα απομακρυνθούν εύκολα τόσο η βαζελίνη όσο και οι νεκρές ψείρες».
- Άλλοι έχοντας υπόψη τους τον ίδιο μηχανισμό συνιστούν….μαγιονέζα αντί βαζελίνης ενώ άλλοι gel για κράτημα μαλιών. Η φαρμακοβιομηχανία σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη την αντοχή της ψείρας στα παραδοσιακά αντιφθειρικά σκευάσματα, διαθέτει στην αγορά αντιφθειρικά από έλαια, σιλικόνη και άλλα που στοχεύουν ακριβώς στην απόφραξη του αναπνευστικού συστήματος της ψείρας και θάνατο της από ασφυξία.
Σημασία βέβαια για την αντιμετώπιση της φθειρίασης έχει η πρόληψη.
Τονίζεται ότι τα παιδιά δεν πρέπει:
- να μοιράζονται κτένες, σκουφάκια, κασκόλ κλπ ούτε
- να κρεμάνε τα σακάκια τους σε κοινές κρεμάστρες στο σχολείο αλλά το καθένα να έχει το σακάκι του στην καρέκλα του.
Η κοινή κρεμάστρα αποτελεί σύνηθες μέσο μετάδοσης της ψείρας.
Υπάρχουν και απωθητικά της ψείρας του τριχωτού κεφαλής σε σαμπουάν, λοσιόν, spray από αιθέρια έλαια χωρίς όμως αξιόλογη επιστημονική τεκμηρίωση.
Τονίζεται ότι όταν ένα παιδί εμφανίσει ψείρες πρέπει να ελέγχονται προσεκτικά όλα τα άτομα της οικογένειας και του στενού του περιβάλλοντος και να γίνεται θεραπεία μόνο στα άτομα που έχουν ψείρες. Η προληπτική θεραπεία δεν έχει καμία απολύτως ένδειξη. Επίσης τα παιδιά με φθειρίαση του τριχωτού της κεφαλής δεν πρέπει να αποκλείονται από το σχολείο. Το σχολείο έχει υποχρέωση να ενημερώνει τους γονείς ότι το παιδί τους θα πρέπει να κάνει θεραπεία.