Ατοπική Δερματίτιδα

(έκζεμα ή αλλεργικό έκζεμα ή αλλεργική δερματίτιδα)

Τάλια Τσιβιτανίδου-Κάκουρου
Παιδίατρος – Παιδοδερματολόγος
Σύμβουλος Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών

Δημοσ. στο περιοδικό «Παιδί, Υγεία & Ανατροφή» τεύχος 33: 64-67
Εκδόσεις Α.Ν. Ματσανιώτης

Πολλές φορές όταν λέω στους γονείς ότι το μωρό τους έχει ατοπικό έκζεμα, συχνά η αντίδρασή τους είναι «Ναι; Μα εμάς ο παιδίατρός μάς είχε μιλήσει για αλλεργικό έκζεμα ή άλλοτε για ατοπική δερματίτιδα ή για αλλεργική δερματίτιδα». Ξεκαθαρίζω τα πράγματα από την αρχή, δηλαδή, ότι πράγματι μπορεί να έχουν ακούσει ότι το μωρό τους έχει ατοπικό έκζεμα, αλλεργικό έκζεμα, ατοπική δερματίτιδα, αλλεργική δερματίτιδα κι όλα αυτά σημαίνουν το ίδιο πράγμα.

Η αλλεργία ή ατοπία είναι υπερευαισθησία του οργανισμού σε διάφορα ερεθίσματα (αλλεργιογόνα) του περιβάλλοντος. Στα αλλεργικά/ατοπικά νοσήματα περιλαμβάνονται η αλλεργική επιπεφυκίτιδα, δηλαδή η δακρύρροια και το κοκκίνισμα στα μάτια, που συμβαίνουν συνήθως συγκεκριμένη εποχή του χρόνου, η ρινίτιδα (μπούκωμα, φτάρνισμα), το άσθμα, η κνίδωση, η αλλεργική/ατοπική δερματίτιδα ή έκζεμα.

Το έκζεμα ή η δερματίτιδα είναι φλεγμονή του δέρματος που ανάλογα με την κλινική εικόνα διακρίνεται σε διάφορους τύπους.

Το αλλεργικό/ατοπικό έκζεμα, η αλλεργική/ατοπική δερματίτιδα είναι το πιο συχνό έκζεμα/δερματίτιδα στα παιδιά. Γι’ αυτό συχνά, όταν ο παιδίατρος λέει ότι το παιδί σας έχει έκζεμα ή δερματίτιδα, εννοεί το αλλεργικό έκζεμα, την αλλεργική δερματίτιδα.

Γενετική προδιάθεση και εξωτερικοί παράγοντες

Στα αλλεργικά νοσήματα υπάρχει πάντα γενετική προδιάθεση, δηλαδή το μωρό γεννιέται και κουβαλά στα γονίδιά του την προδιάθεση να εκδηλώσει αλλεργία. Όταν μάλιστα ένας γονιός έχει αλλεργικό νόσημα, η πιθανότητα να αναπτύξει το παιδί του μία μορφή αλλεργίας είναι 30%, ενώ όταν και οι δύο γονείς έχουν αλλεργικό νόσημα η πιθανότητα ανέρχεται στο 70%.

Αλλεργικό έκζεμα θα εκδηλωθεί όταν το μωρό με τη γενετική προδιάθεση έρθει σε επαφή με συγκεκριμένα ερεθίσματα, όπως τροφές, λοιμώξεις, εισπνεόμενες ουσίες (αεροαλλεργιογόνα), ουσίες που έρχονται σε άμεση επαφή με το δέρμα (μάλλινα, συνθετικά, απορρυπαντικά). και άλλα.

Έχει βρεθεί ότι παιδιά που έχουν γεννηθεί συγκεκριμένη εποχή του χρόνου, για παράδειγμα στην Ιαπωνία τον Οκτώβριο, όπου υπάρχουν στην ατμόσφαιρα συγκεκριμένα αεροαλλεργιογόνα, παρουσιάζουν σε αυξημένο ποσοστό τη νόσο. Και το αντίθετο, μωρά που έχουν τραφεί αποκλειστικά με θηλασμό ή τεχνητά με αγελαδινό τροποποιημένο υποαλλεργικό γάλα τους τρεις πρώτους μήνες της ζωής, παρουσιάζουν σε μικρότερο ποσοστό τη νόσο.

Στους εξωτερικούς παράγοντες οφείλεται και η αύξηση της ατοπικής δερματίτιδας και των ατοπικών νοσημάτων γενικότερα τα τελευταία χρόνια. Έτσι, ενώ στη δεκαετία του 1950 η συχνότητα της ατοπικής δερματίτιδας κυμαινόταν στο 3%, σήμερα αφορά το 10% του παιδικού πληθυσμού, και ένα στα τρία παιδιά έχει κάποιο ατοπικό νόσημα.


Πώς εκδηλώνεται η ατοπική δερματίτιδα;

Εμφανίζεται μετά τον 3ο μήνα της ζωής με κοκκινίλες που συχνά ορορροούν, δηλαδή βγάζουν υγρό. Αυτό υποδηλώνει και η λέξη «έκζεμα» που προέρχεται από το ρήμα «ζέω», που σημαίνει βράζω. Οι βλάβες χαρακτηριστικά εντοπίζονται στις εξωτερικές επιφάνειες των άκρων, στο κορμί και το πρόσωπο.
Μετά την ηλικία των 2-3 χρόνων οι βλάβες εντοπίζονται στις καμπτικές επιφάνειες (αγκώνες, γόνατα), ενώ η προσβολή των εκτατικών επιφανειών αποτελεί κακό προγνωστικό σημείο.
Στους εφήβους οι βλάβες εντοπίζονται συνήθως στον λαιμό, γύρω από τα μάτια και στη ραχιαία επιφάνεια των χεριών.
Ο κνησμός, ανεξάρτητα ηλικίας, είναι έντονος και από το έντονο ξύσιμο συχνά δημιουργούνται δρυφάδες (λύσεις της συνέχειας του δέρματος) και επιμολύνσεις.

Για να τεθεί η διάγνωση της ατοπικής/αλλεργικής δερματίτιδας πρέπει να πληρούνται ορισμένα κριτήρια. Για παράδειγμα, ο κνησμός είναι υποχρεωτικό κριτήριο. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι κνησμός σε συνδυασμό με εξάνθημα σε ένα παιδί σημαίνει οπωσδήποτε αλλεργία (μπορεί να είναι, για παράδειγμα, ψώρα). Επισκεφθείτε λοιπόν έγκαιρα τον γιατρό σας.


Θεραπεία

Εξαρτάται από το αν οι βλάβες είναι υγρές ή ξηρές. Στη δερματολογία ισχύει η οδηγία «υγρό στο υγρό και ξηρό στο ξηρό». Έτσι, αν οι βλάβες είναι υγρές συνιστώνται κομπρέσες ή ψεκασμοί με φυσιολογικό ορό 4-6 φορές την ημέρα μέχρις ότου το δέρμα στεγνώσει. Αυτό, συνήθως, επιτυγχάνεται σε δύο με τρία 24ωρα. Στη συνέχεια εφαρμόζεται συνήθως κορτιζονούχος κρέμα ήπιας ισχύος σε σχήμα προοδευτικής μείωσης, δηλαδή για παράδειγμα πρωί-βράδυ μέχρι να υπάρξει βελτίωση, μόνο πρωί άλλες τόσες μέρες σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού.
Σε έξαρση επαναλαμβάνεται το ίδιο σχήμα θεραπείας.
Για τον κνησμό χορηγείται αντιισταμινικό φάρμακο από το στόμα.
Όταν υπάρχει μικροβιακή επιμόλυνση, χορηγείται κατάλληλο αντιβιοτικό.

Τονίζεται ότι ποτέ δεν θα γίνει θεραπεία στο παιδί χωρίς να υπάρξει συνεννόηση με το γιατρό.
Για παράδειγμα, η χορήγηση κορτιζόνης όταν υπάρχει επιμόλυνση είναι επικίνδυνη για το παιδί. Σημειώνεται ότι λοίμωξη του δέρματος με μικρόβιο (κυρίως πρόκειται για χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο) δεν σημαίνει ότι πρέπει να δείτε πύο και σπυράκια. Έκζεμα που εξακολουθεί και είναι υγρό μετά από 3-4 μέρες χρήση φυσιολογικού ορού σημαίνει ότι είναι επιμολυσμένο. Τότε ο γιατρός σας θα κρίνει αν το παιδί θα πάρει αντιβίωση τοπικά (π.χ. fucidin κρέμα ) ή από το στόμα.
Μάλιστα πολλές φορές η παρουσία του μικροβίου και μόνο, χωρίς να δημιουργεί μόλυνση, αποτελεί αφορμή για εκδήλωση, μη υποχώρηση ή συχνές υποτροπές του εκζέματος.Στην ιατρική ορολογία λέμε ότι ο σταφυλόκοκκος δρά ως υπεραντιγόνο για την εκδήλωση του εκζέματος.Στις περιπτώσεις αυτές ο συνδυασμός αντιβιοτικού με κορτικοστεροειδές είναι δυνατό να σπάσει τον κύκλο που οδηγεί στη δερματοπάθεια.

Προληπτικά μέτρα

Για το παιδί με ατοπική δερματίτιδα είναι βέβαια προτιμότερη η πρόληψη από τη θεραπεία:
• Το ζεστό νερό προκαλεί υπεραιμία και επιδεινώνει τη δερματίτιδα, γι’ αυτό είναι καλύτερα το νερό του μπάνιου να έχει τη θερμοκρασία του σώματος.
• Επειδή το νερό προκαλεί ξηρότητα στο δέρμα, συνιστάται η προσθήκη στο νερό του μπάνιου υδρόφιλου λαδιού και η χρήση ελαιώδους σαπουνιού.
• Το δέρμα πρέπει να διατηρείται μαλακό με συχνή επάλειψη υδατικής κρέμας ή αλοιφής. Στο δέρμα μας υπάρχει ένα φιλμ από λίπος που σαν μανδύας το προστατεύει από το περιβάλλον, ο επιδερμιδικός φραγμός. Όταν το δέρμα είναι ξηρό, αυτό σημαίνει ότι ο επιδερμιδικός φραγμός δεν είναι ακέραιος, με αποτέλεσμα να επιτρέπει τη διαδερμική απώλεια νερού και να ξηραίνεται το δέρμα. Παράλληλα όμως επιτρέπει και την είσοδο ερεθιστικών ουσιών από το περιβάλλον στο δέρμα. Η επάλειψη λοιπόν με υδατική κρέμα ενισχύει ή διορθώνει τον επιδερμιδικό φραγμό. Σημειώνεται ότι υδατική κρέμα μπαίνει στο γερό δέρμα για πρόληψη του εκζέματος και όχι στο δέρμα που ήδη έχει κοκκινίλες.

• Τα νύχια πρέπει να κόβονται συχνά.
• Τα ρούχα πρέπει να είναι βαμβακερά. Τα μάλλινα, τα νάιλον, τα συνθετικά ερεθίζουν το δέρμα του ατοπικού παιδιού.
• Τα ρούχα πρέπει να πλένονται σε πλυντήριο όπου γίνεται πολύ καλό ξέβγαλμα, και να μην προστίθεται μαλακτικό.
• Το δωμάτιο του παιδιού πρέπει να είναι λιτό, χωρίς μικροαντικείμενα, χνουδωτά παιχνίδια και φλοκάτες, να καθαρίζεται τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα με ηλεκτρική σκούπα και να αερίζεται καλά. Η σκόνη και τα ακάρεα (μικρά έντομα) δρουν ερεθιστικά όχι μόνο στο δέρμα, αλλά και στο αναπνευστικό σύστημα του παιδιού.
• Οι τροφές που περιέχουν συντηρητικά και χρωστικές πρέπει να αποφεύγονται. Άλλοι περιορισμοί στη δίαιτα έχουν θεραπευτική αξία, μόνο όταν επαναληπτικά επιδεινώνεται η δερματοπάθεια μετά από χορήγηση της συγκεκριμένης τροφής. Για παράδειγμα, όταν η απομάκρυνση του αυγού από το διαιτολόγιο του παιδιού για 3 εβδομάδες προκαλέσει βελτίωση του εκζέματος και η επαναχορήγησή του έξαρση (η έξαρση παρατηρείται άμεσα), τότε το παιδί δεν πρέπει να παίρνει τη συγκεκριμένη τροφή για τον επόμενο ένα χρόνο. Η τροφική αλλεργία είναι παροδική. Βέβαια ο πειραματισμός γίνεται όταν υπάρχει υποψία για τροφική αλλεργία. Όταν είμαστε σίγουροι, τότε οποιοσδήποτε πειραματισμός ιδιαίτερα στο σπίτι είναι επικίνδυνος.
• Τέλος, πρέπει όσο είναι δυνατόν να αποφεύγεται το δυσμενές ψυχικό κλίμα που μπορεί να προκαλέσει έξαρση ή επιδείνωση της ατοπικής δερματίτιδας.

Πρόγνωση
Συνήθως οι ήπιες μορφές υποχωρούν τα πρώτα χρόνια της ζωής ή το πολύ μέχρι την εφηβεία. Το παιδί όμως με την ατοπική δερματίτιδα έχει αυξημένη πιθανότητα να αναπτύξει και άλλο ατοπικό νόσημα (30-50%). Επομένως τα μέτρα πρόληψης πρέπει να αποτελούν τρόπο ζωής για το παιδί και όλη την οικογένεια.

Μην νιώθετε άσχημα αν το παιδί σας έχει κληρονομήσει τις αλλεργίες σας. Αναφέρεται ότι τα αλλεργικά άτομα έχουν υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης από τον υπόλοιπο πληθυσμό!!